نقش غذا در زندگی انسان :

غذا مفاهیم بسیاری دارد ، می دانیم غذایی که ما می خوریم برای زندگی ضروری است . غذا برای بدن ما انرژی فراهم می کند ، ساختن ماهیچه ها ، استخوانها، اعصاب، مغز ،چشم ها ومو و تمام بدن به وسیله غذا می باشد. علاوه بر این غذا اعمال بدن را نیز تنظیم می کند ، پس معنی غذا بیش از تغذیه کردن بدن است. ما از غذا خوردن لذت می بریم بنابراین غذا به ما احساس امنیت و شادمانی می دهد.

تعاریف :

غذا: هر آنچه بدن را تغذیه می کند غذا نامیده می شود. مواد غذایی ارزش یکسانی ندارند زیرا دارای مقدار متفاوتی از مواد مغذی هستند.

مواد مغذی : در مواد غذایی بیش از 50 نوع ماده شیمیایی وجود دارد که مورد نیاز بدن است. مثال : روی – ید – آهن

رژیم غذایی: انواع و مقادیری از مواد غذایی و آشامیدنی ها ست که روزانه توسط فرد مصرف می شود.

سلامت : سازمان بهداشت جهانی سلامت را رفاه کامل جسمی ، روانی واجتماعی معرفی می کند. و بیمار نبودن را مساوی سلامت نمی داند .

سوء تغذیه: اختلال در سلامت در نتیجه کمبود ، زیادی ویا عدم تعادل دریافت بدن از مواد مغذی می باشد. سوء تغذیه شامل پرخوری و کم خوری است. به طوری که دریافت زیاد کالری یا یک ماده مغذی بیش خوری است که می تواند خطرناک باشد. به طور مثال مسمومیت با ویتامین A که در اثر خوردن جگر یا هویج فراوان اتفاق می افتد.

کم خوری ناشی از دریافت ناکافی کالری ویا چند ماده مغذی است. سوء تغذیه می تواند اولیه یا ثانویه باشد. سوء تغذیه اولیه به علت نقص در رژیم غذایی است وسوء تغذیه ثانویه به دلیل اختلال درسوخت ساز ویا تداخل در بین مواد مغذی است.

نقش تغذیه در ایجاد بیماری های مزمن : مشکل اصلی غذایی درکشورهای توسعه یافته،به طوری مصرف زیاد بعضی از مواد غذایی است. بطوریکه مصرف زیاد قندها وچربی ها منجربه دریافت زیاد کالری همراه با یک رژیم غذایی نامناسب می شود.

بعضی عوامل محیطی وغذایی احتمال پیشرفت بیماری های مزمن را افزایش می دهند. در حالی که بعضی عوامل از پیشرفت آن می کاهند. بسیاری از بیماری های مزمن در چند عامل خطر مشترک هستند. برای مثال چاقی خطر بیماری های قلبی ، بعضی سرطانها ، دیابت را افزایش می دهد.

بیماری های قلبی عروقی: در آمریکا هر ساله 5/1 میلیون نفر دچار حمله قلبی می شوند که علت اصلی آن تصلب شرائین است که  پروسه  این بیماری در کودکی شروع می شود ودر طول زندگی پیشرفت می کند . سه عامل خطر بیماری های قلبی – عروقی قابل کنترل نیستند: که شامل سابقه خانوادگی ، افزایش سن ، جنس مذکر . اما پنج عامل دیگر که شامل استعمال دخانیات ،چاقی، پرفشاری خون ، سبک زندگی ، و بی تحرکی و سطح بالای کلسترول خون قابل کنترل می باشد.

عوامل خطر غذایی بیماریهای قلبی و عروقی

            دریافت زیاد چربی اشباع شده ، کل چربی ، کلسترول ، کالری ، الکل، سدیم

                          دریافت کم : فیبرهای  محلول ، کلسیم ،پتاسیم

 

سرطان : سرطان ها بعد از بیماری های قلبی دومین علت مرگ هستند و سبب مرگ میلیون ها نفر در سال می باشند. منشأ بیش از 80% سرطان ها عوامل محیطی هستند . بنابر این اگر در شرایط محیطی تغییر داده شود می توان از آنها پیشگیری کرد. مانند کاهش تماس با نورخورشید برای جلوگیری از سرطان پوست ، تماس با آزبست  مصرف تنباکو از عوامل سرطانزا هستند که  قابل پیشگیری است.

عوامل خطر غذایی احتمال سرطان

            دریافت زیاد: چربی ، کالری ، گوشت یا ماهی دودی ،نمک سود شده ، چاقی،

                دریافت کم فیبر

 

پوکی استخوان : عبارتست از کم شدن چگالی استخوان و درنتیجه از بین رفتن اسکلت . هر ساله 250 هزار نفر که بیشتر آنان زنان هستند دچار شکستگی لگن می شوند که پوکی استخوان علت اولیه این شکستگی ها می باشد.

عوامل خطر پوکی استخوان 

 

      تغییرات هورمونی بعداز یائستگی ، فقدان تمرینات ورزشی ، قامت کوتاه ، دریافت

        کم کلسیم در طولانی مدت  استعمال دخانیات ، ژنتیک از علل پوکی استخوان است .

 

تقسیم بندی مواد غذایی:

امروزه تقسیم بندی مواد غذایی از روی ترکیبات شیمیایی و خواص تغذیه ای آنهاست ، که بر این اساس ، مواد مغذی موجود در غذاها را به 5 دسته عمده تقسیم می کنند.

1- کربو هیدراتها (مواد قندی ) :

نقش اصلی و عمده کربو هیدرات ها در بدن تو لید انرژی است. هر گرم  کربو هیدرات 4 کیلو کالری انرژی تولید می کند. ساخت قندها بوسیله گیاهان سبز توسط فتوسنتز انجام می گیرد.

طبقه بندی قند ها:

 

فیبرهای غذایی : بخشی از گیاه هستند که در لوله گوارش انسان هضم نمی شوند. فیبرها همان کربوهیدراتهای پیچیده هستند که به دلیل غیر قابل هضم بودن ، ماده مغذی به بدن انسان نمی رساند.

اعمال قندها در بدن:

• عمل عمده کربوهیدراتها تامین انرژی برای انجام فعالیت های بدن است. سیستم اعصاب مرکزی فقط از گلوکز برای انرژی استفاده می کند.
• کربو هیدراتها باعث حفظ پروتئین و جلوگیری از سوخت آنها برای انرژی می شوند زیرا در صورت نبودن قندها بدن قادر است پروتئین را بسوزاند.
• کربو هیدراتها در ساختمان غضروف ،استخوان و بافت عصبی شرکت دارند.
• قندی به نام لاکتوز سبب رشد باکتری ها در روده بزرگ می شود که بعضی ویتامین های گروه ب را می سازند . همچنین جذب کلسیم و فسفر را در روده کوچک افزایش می دهند.
• فیبر غذایی که نوعی قند است آب را در خود جذب می کند به هین دلیل به دفع مدفوع کمک می کند.

نیاز روزانه به کربوهیدراتها:

نیاز واقعی بدن به کربوهیدراتها تعیین نشده است . بنابراین برای کربوهیدراتها هیچ میزان خاص توصیه نشده است. به طوری که در بعضی مناطق آسیایی مصرف آن بالا، و در اسکیموها مصرف آن کم است. اما هر دو گروه از سلامت کافی برخوردار هستند.به طور کلی رژیم غذایی روزانه باید حداقل 100-50 گرم کربوهیدرات قابل هضم داشته باشد . این مقدار برای تامین گلوکز مورد نیاز سیستم اعصاب مرکزی کافی است. کربوهیدرات ها حدود 60% انرژی روزانه را تامین می کند.

منابع غذایی قندها:

تمام گیاهان دارای کربوهیدرات هستند. مواد غذایی حیوانی،به جز شیر هیچکدام کربوهیدرات ندارند. غلات ( نان ، برنج ، رشته ، ماکارانی  و حبوبات ( نخود ، عدس ، لپه ، ماش ) به اندازه زیادی کربوهیدرات پیچیده دارند.

منابع طبیعی قندهای ساده میوه وسبزی ها هستند. که مقدار زیادی گلوکز ،فروکتوز ، ساکروز دارند.

اسیدهای چرب +گلیسرول      چربی ها

گلیکوژن                  گلیسرول در کبد

چربی ها :

چربی ها یا لیپید ها در تمام منابع حیوانی و نباتی یافت می شوند . هر گرم آن 9 کالری انرژی تولید می کند و اسید های چرب جرء اصلی بیشتر لیپید ها هستند. حدود 20 اسید چرب  در مواد غذایی وجود دارد.

اسید های چرب از نظر نوع پیوند کربن به کربن با هم متفاوتند که بر حسب این پیوندها طبقه بندی می شوند.

اسید چرب اشباع شده:

اگر بین کربنهای اسیدهای چرب یک پیوند وجود داشته باشد آن را اشباع شده گویند. مانند اسفنج پر از آب که به خود آب نمی گیرد این کربن نیز هیدروژن ها را به خود نمی گیرد.

اسید چرب غیر اشباع :

اگربین دو کربن اسید چرب پیوند دوگانه باشد آن را اسید چرب غیر اشباع می گویند.

نامگذاری اسید های چرب غیر اشباع بر حسب محل پیوند دوگانه با هم متفاوت است. که یک روش نامگذاری روش امگا است که بر اساس محل اولین پیوند دوگانه از انتهای امگا شمارش شروع می شود و اسید های چرب غیر اشباع به نام های امگا3، امگا6، امگا 9 نام می گیرد.

اعمال لیپیدها در بدن:

پیوندهای ساده: که همان روغن ها وچری ها هستند اعمال زیر را انجام می دهند:

• بعد از گلوکز ، چربی منبع انرژی بدن است .
• لایه چربی زیرپوست عایق خوبی برای بدن بوده و حرارت بدن را حفظ می کند.
• چربی اطراف بافتهای بدن ،نقش حفاظتی دارد ماند چری اطراف کلیه ها

اسید های چرب ضروری :

سه اسید چرب و غیر اشباع به نام های اسید لینولئیک، اسید لینولنیک و اسید آرشینولیک بدلیل اینکه در بدن انسان ساخته نمی شوند و  انسان برای دریافت آن نیازمند مصرف مواد غذایی است به نام اسید های چرب ضروری معروفند.

اعمال اسید های چرب ضروری در بدن:

اسید لینولئیک برای رشد طبیعی و سلامت پوست کودکان لازم است وفقدان آن در مواد غذایی منجر به اگزما می شود . که پوست متورم و تیره و پوسته پوسته می گردد که این عارضه بیشتر از گونه ها شروع می شود.

 

 

 

پروتئین ها :

پروتئین  در معنی لفوی یعنی مهمتر از همه ، یعنی اولین مقام یا اولین اولویت است زیرا پروتئین در ساخت تمام سلولها نقش دارد. در بسیاری از کشورها کمبود پروتئین بعد از کمبود کالری دومین عامل سوء تغذیه و مرگ است ، که کودکان و نوزادان قربانیان اصلی هستند.

ساختمان پروتئین ها :

مانند قند و چربی ها دارای کربن ، هیدروژن و اکسیژن هستند ، اما

پروتئین ها ازت می باشد و عناصری مانند گوگرد ، فسفر،مس ، آهن ، ید نیز در ساختمان پروتئین یافت می شود.

واحد سازنده پروتئین ها :

واحد سازنده پروتیئن اسیدهای آمینه است، که حدود 20 نوع اسید آمینه در بدن وجود دارد . اسیدهای آمینه به دو دسته تقسیم می شوند :

1-  اسیدهای آمینه ضروری : که شامل 9 اسید آمینه است که بدن قادر به ساخت آنها به مقدار کافی نیست بنابراین باید توسط رژیم غذایی در اختیار افراد قرار بگیرند.

2-  اسید های آمینه غیرضروری : که 11 عدد را سامل می شود که بدن قدرت       

آنها را دارد و ضرورتی برای دریافت آنها توسط مواد غذایی نیست.

کیفیت غذاها از نظر پروتئین :

به طور کلی مواد غذایی به دو دسته تقسیم می شوند. اگر ماده غذایی بتواند اسیدهای آمینه را به نسبت و مقدارمورد نیاز بدن تامین کند پروتئین آن ماده دارای ارزش حیاتی بالا خواهد بود که این پروتئین ها را پروتئین کامل گویند . مواد غذایی حیوانی مانند تخم مرغ ، شیر ، پنیر ، ماست ، گوشت قرمز، مرغ و ماهی نمونه ای از پروتیئن کامل هستند.

سایر مواد غذایی که نمی توانند اسیدهای آمینه را به مقدار مورد نیاز تامین کنند از نظر پروتئین غیر کامل محسوب می شوند. مانند: غلات، حبوبات ، مغزها ، سبزیها ، میوه ها .

طبق درجه بندی کیفیت پروتئین ها: بهترین پروتئین مربوط به تخم مرغ است و بعد از آن به ترتیب به شیر ، گوشت ها ، حبوبات ، مغزها ، غلات ،و در آخر سبزیها تعلق دارد. پائین ترین میزان پروتئین ها در میوه هاست.

اعمال پروتئین ها در بدن :

1-   پروتئن ها ، اجزای ضروری سلولها در تمام موجودات زنده اند. بنابراین برای مثال گلبولهای قرمز که عمری 120 روز دارند ، برای ساخت مجدد آنها نیاز به پروتئین می باشد ، میزان نیاز به پروتئین در دوران های خاص بارداری ،نوزادی و کودکی بیشتر می باشد.

2-   خاصیت دوم پروتئین ها در بدن ایجاد فشار اسمزی  و حفظ تعادل مایعات بدن است.

3-   تولید انرژی : در مواقعی که رژیم غذایی فرد کالری کافی نداشته باشد ، پروتئین ها برای تامین انرژی به مصرف می رسند. به همین دلیل در گرسنگی مزمن ذخائر کربوهیدرات ها و چربی ها و همچنین بافتهای پروتئینی مورد استفاده قرار می گیرد.

قابلیت هضم پروتئین ها :

درصدی  از پروتئین که برای جذب در دسترس باشد قابلیت هضم نام دارد.حدود 97% پروتئین شیر و تخم مرغ قابل هضم است. مرغ و ماهی با درصد کمتری هضم می شوند و پروتئین قابلیت هضمی در حد 75 تا 85% دارد.

بیماری کواشیورکور:

این بیماری به دنبال دریافت ناکافی پروتئین است . امام کالری کافی به بدن می رسد که معمولا بدنبال دوره بارداری بدون فاصله اتفاق می افتد ، که در این حالت به کودک اول شیری با نشاسته بالا و پروتئین کم داده می شود.

علائم بیماری : پفک  کردن دور چشم ، تورم شکم ، تورم پا .

بیماری ماراسموس : در این بیماری پروتئین و کالری دریافتی هر دو ناکافی است و این حالت در کودکی رخ می دهد که زود از شیر گرفته می شود.

علائم: چین و چروک صورت ، لاغری .

دریافت بیش از اندازه پروتئین : پروتئینی که مازاد بر نیاز بدن مصرف می شود ممکن است از ابتدا جذب نشود واز طریق مدفوع دفع شود و یا از طریق کلیه ها دفع شود وگاهی اوقات به صورت مواد قندی در بدن ذخیره شود .مصرف مازاد پروتئین باعث افزایش مقدار چربی  و کلسترول می شود . همچنین می تواند باعث دفع کلسیم و در نتیجه پوکی استخوان شود. این مشکل بیشتر در ورزشکاران و افرادی که رژیم لاغری می گیرند واهمیت زیادی به پروتئین می دهند مشاهده می شود.

ویتامین ها :

ویتامین ها و مواد معدنی اگر چه در تمام سلولهای بدن وجود دارند، اما درصد کمی از وزن را تشکیل می دهند. بدین ترتیب در مقایسه با آب ، کربوهیدراتها ، لیپیدها و پروتئین ها به آنها ریز مغذی گفته می شود. نیاز بدن به این مواد بسیار کم است.اما اگر این مقدار کم تامین نشود می تواند بیماریهایی مانند اسکوربوت ( کمبود ویتامین C) ، بری بری (کمبود ویتامین B) ایجاد کند.

طبقه بندی ویتامین ها : بر حسب حلالیت آنها در آب یا چربی به دو صورت تقسیم می شوند

الف – ویتامین های محلول درآب : شامل ویتامین های گروه B و Cمی باشد.

ب- ویتامین ها ی محلول در چربی : شامل ویتامین های D-A- K-E می باشد.

گاهی اوقات ویتامین ها را بر حسب اعمالشان در بدن تقسیم بندی می کنند ، به طوریکه ویتامین های گروه B جزء ویتامین های آزاد کننده انرژی هستند زیرا در تولید ATP از مواد مغذی نقش دارند ، بعضی از ویتامین های گروه B (B₆ –B₁₂ ) در ساخته شدن خون دخالت دارند به همین دلیل به ویتامین خون ساز معروفند. بعضی ویتامین ها مانند A- E- Cبا اکسید شدن خود مانع از اکسیداسیون سایر ترکیبات می گردند بنابراین به آنتی اکسیدان معروفند .

تفاوت درشت مغذی ها با ویتامین ها :

1-  ویتامین ها بر خلاف درشت مغذیها قادر نیستند به یک دیگر تبدیل شوند . به همین دلیل بدن اکثر ویتامین ها را ذخیره نمی کند.

2-  ویتامین ها بر خلاف درشت مغذی ها انرژی تولید نمی کنند.

اعمال ویتامین A در بدن :

1-  برای چرخه بینایی بدن ضروری می باشد و کمبود آن شب کوری می دهد.

2-  نقش در تقسیم سلولی دارد پس در رشد استخوان و دندان و تولید مثل مفید است .

منابع : در مجموع ویتامین A شامل رتینوئیدها (ویتامین A ) و کاروتینوئیدها ( پیش ماده ویتامین ) می باشد.منبع ویتامین A : کره ،خامه ، شیر پر چرب ، پنیر پرچرب ، زرده تخم مرغ ، وجگر و روغن کبد ماهی

منابع کاروتینوئیدها :

• سبزی های زرد رنگ : هویج ، کدوی حلوایی، سیب زمینی، کدو خورشتی .
• میوه زرد رنگ : زرد آلو، طالبی، انبه
• سبزی های دارای برگ سبز : برگ چغندر ،خردل ، ترب، کلم ، گل کلم ، کنگر فرنگی ، اسفناج .
• میوه و سبزی قرمز: گوجه فرنگی ، فلفل دلمه ای قرمز.

بیماری های ناشی کمبود ویتامین A : شب کوری ، پوست خشک و پوسته پوسته ، عفونت های چشم ، دهان و مجاری ادرای می شود. مصرف زیاد آن نیز می تواند مسمومیت بدهد که شامل تهوع ، استفراغ ، کاهش رشد کودکان است.

ویتامین D :

عمل : ویتامین Dباعث جذب کلسیم و فسفر از روده شده که کمبود آن در نوزادان باعث نرمی استخوان ( راشی تیسم ) می شود. که همراه با انحنای ستون فقرات و پاهای پرانتزی است و در برزگسالان استئومالاسی می دهد که باعث درد پا وکمر و یو شکلی استخوانهای ستون فقرات می گردد.

منابع : نورخورشید ، ماهی های چرب (شاه ماهی ، ساردین ، کبد ماهی و...)شیر تازه ویتامین E:

عمل :فعالیت های آنتی اکسیدانی و ضد سرطانی دارد.

 

منابع: روغن های گیاهی ( پنبه دانه ، ذرت ) جوانه گندم ، غلات کامل، مغزها،حبوبات و منابع حیوانی به جززرده تخم مرغ ویتامین E چندانی ندارند.کمبودآن باعث ضعف بینایی می شود.

ویتامین  K :

عمل : باعث انعقاد خون می شود.

منابع : کلم (بروکلی ) ، اسفناج ، کلم بروکسل ، شلغم ، کاهو، برگهای خشک چای سبز ، گل کلم .

ویتامین C :

عمل : التیام زخم ها ، قوی کردن استخوانها و دندانها ، حفاظت سیستم ایمنی بدن در مقابله با عفونت ها.

منابع : مرکبات ، گوجه فرنگی .

توجه:ویتامین C حساس ترین ویتامین است و به راحتی در حضور نور ، حرارت ، ظروف آهنی و مسی تخریب می شود.

برای اینکه ویتامین C غذا حفظ شود لازم است در پختن آنها از آب زیاد استفاده نشود ،  بنابر این کوتاه بودن زمان پخت همراه با آب کم روش مناسبی برای حفظ ویتامین C است  ، میوه های خشک ویتامین C کمتری دارند.

ویتامین B₁: ( تیامین )

عمل : برای عمل اعصاب الزامی است ، هضم خوب واشتهای طبیعی و وضعیت ذهنی خوب نیزا از عملکردهای آن است.

منابع :لوبیا ، نخود، سیب زمینی، سبوس غلات ، شیر ،تخم مرغ ، کره ، بادام زمینی .

کمبود آن بیماری بربری را باعث می شود.

ویتامین B₂  (ریبوفلاوین):

باعث سلامت پوست ، بینایی طبیعی در نور می شود. که ازعلام کمبود آن لبهای ترک خورده است. سوزش و خارش و حساسیت چشم می باشد.

منابع : شیر، پنیر، گوشت مرغ ، ماهی ، نان و غلات .

 

ویتامین B₆  (پیریدوکسین) :

بیشتر در متابولیسم پروتئین نقش دارد .و کمبود آن باعث ضعف در راه رفتن و تحریک پذیری است . منابع : غلات ، گوشت ، سبزی های سبز تیره .

ویتامین B₁₂ :

 از اعمال آن تشکیل گلبولهای قرمز است و کمبود آن نوعی کم خونی می دهد.

منابع : منابع غذایی حیوانی است مثل : شیر ، تخم مرغ ، گوشت مرغ و ماهی

 

سن شروع غذای کمکی

پایان 6 ماهگی بهترین زمان براین شروع غذای کمکی است.

1-     وزن شیر خوار حوالی 5 ماهگی دو برابر وزن تولد و شیر مادر بعد از 6 ماهگی ، به تنهایی قادر به رفع نیاز های غذایی کودک نیست.

2-     ذخیره آهن بدن شیرخوار که در سه ماهه آخر جنینی و ذخیره کرده ، در حوالی 5 ماهگی به حد اقل می رسد.

3-     دستگاه گوارش شیر خوار ، آمادگی لازم برای پذیرش غذای نیمه جامد را پیدا می کند.

4-     با توجه به اینکه تکامل تغذیه ای بخشی از تکامل عمومی بدن است ، در نیمه دوم سال اول زندگی است که کودک امکان گردن گرفتن ونشستن را پیدا می کند ، رفکلس بیرون راندن غذا از دهان را از دست می دهد و دندانهایش شروع به رویش نموده و حرکات دست وانگشتانش هدف دار می شود . همه اینها شیر خوار را برای پذیرش غذای کمکی آماده می سازد.

خطرات زود شروع کردن غذای کمکی

اگر غذای کمکی زودتر از موقع شروع شود وقایع نامطلوبی می تواند سلامت شیر خوار را به خطر بیندازد از جمله :

• احتمال ابتلاء شیر خوار به اسهال زیاد می شود زیرا دستگاه گوارش شیرخوار هنوز کاملا تکامل نیافته است ، به علاوه ممکن است ماده غذایی تهیه شده نیز آلوده و یادر تهیه و نگهداری آن دقت کافی نشده باشد.
• چون گنجایش معده شیر خوار کم است ، غذای کمکی ممکن است جایگزین یک وعده شیر مادر شده و رغبت شیر خوار به مکیدن پستان کم شود و در نتیجه ،هم شیر کمتری ترشح می شود و هم به دلیل کمبود انرژی از مواد غذایی دریافتی در مقایسه با شیر مادر ، شیرخوار انرژی کمتری به دست می آورد که این خودسبب سوء تغذیه و عدم رشد کافی کودک می گردد.
• احتمال بروز آلرژی (حساسیت ) بیشتر می شود.

خطرات دیر شروع کردن غذای کمکی

اگر غذای کمکی دیرتر از پایان 6 ماهگی شروع شود ، همانطور که گفته شد چون شیر مادر به تنهایی قادر به تامین نیازهای تغذیه ای کودک از پایان 6 ماهگی به بعد نیست امکان دارد رشد کودک ، کند یا دچارتوقف شود . از طرف دیگر ، دیر شروع کردن غذای کمکی باعث می شود که شیرخوار عمل جویدن را یاد نگیرد و آشنا شدن او با مزه و قوام انواع غذاها به تاخیر بیفتدو اکثر شیرخوارانی که در پایان 6 ماهگی با غذای کمکی آشنا نشده  و فقط تا مدت طولانی از شیر مادر استفاده کرده اند تمایلی به استفاده از غذاهای جامد ندارند و همین امر ممکن است سبب بروز سوء تغذیه و افت رشد آنها شود.

خصوصیات غذای کمکی مناسب

غذای کمکی باید :

• با حجم کم دارای انرژی بیشتری باشد.
• نرم بوده و هضم آن آسان باشد.
• قابل تهیه، در دسترس ، ارزان و مناسب عادت غذایی خانواده باشد.
• تازه ، پاکیزه و بهداشتی تهیه شود.
• کاملا پخته و بعد از خنک شدن مصرف شود.
• امکان استفاده از آن در حجم کم و به دفعات وجود داشته باشد.
• قبل از تهیه غذا باید دست ها را کاملاً با آب و صابون شست .
• هنگام غذا دادن به شیر خوار نیز باید دست های او با آب و صابون شسته شوند.
• غذای کمکی را حتی الامکان به مقدار لازم برای هر روز تهیه نمود.
• غذای کمکی اضافی باید با پوشش مناسب و در ظرف تمیز در جای خنک نگهداری شود.
• نگهداری غذای کمکی اضافه در یخچال تا 24 ساعت اشکال ندارد . برای نگهداری آن به مدت طولانی ، غذا در ظرف کوچک ، تمیز و به اندازه یک وعده ریخته و در فریزر نگهداری می کنند. اگر غذا در ظرف بزرگتری نگهداری می شود فقط به اندازه ی یک وعده از آن برداشته ، گرم نموده و به شیر خوار می دهند.

نکات اساسی در تهیه و نگهداری غذای کمکی

اصول تغذیه تکمیلی

یک قانون کلی در تغذیه تکمیلی آن است که حتما از موادی استفاده شود که بعدها هم در سفره خانواده وجود داشته باشد.

 

توصیه می شود اصول زیر در تغذیه تکمیلی رعایت شوند:

1-  بعد از تغذیه شیرخوار با شیر مادر ، غذای کمکی به او داده شود و هر گز قبل از تغذیه با شیر مادر به کودک غذای کمکی داده نشود.

2-  مواد غذایی چه از نظر نوع و چه از نظر مقدار به تدریج به برنامه ی غذایی ، شیر خوار اضافه شود.

3-  از یک نوع ماده غذایی ساده شروع کرده و کم کم مخلوطی از چند نوع برسانند.

4-  از یک قاشق مربا خوری شروع نموده و به تدریج بر مقدار آن اضافه نمایند. (به استثناء زرده تخم مرغ ، که به اندازه یک نخود شروع می شود. )

5-  در شروع غذاها نسبتا ً رقیق ولی کمی غلیظ تر از شیر مادر باشند وبه تدریج بر غلظت آنها افزوده شود این کار به یاد گرفتن عمل جویدن کمک می کند .

6-  بین اضافه کردن مواد غذایی مختلف 7- 5 روز فاصله بگذارید تا شیر خوار اول به یک غذا عادت کند و بعد غذای جدید به او بدهند . این کار باعث می شود که اگر ناسازگاری به یک ماده غذایی وجود داشته باشد شناخته  شود و از طرف دیگر دستگاه گوارش شیرخوار فرصت عادت به مواد غذایی را پیدا کند.

7-  تنوع در غذای کمکی مورد توجه قرار گیرد.

نحوه شروع و ادامه غذای کمکی

عذای کمکی در پایان 6 ماهگی (180 روزگی ) شروع می شود، همزمان با شروع غذای کمکی تغذیه با شیر مادر همچنان مکرر و بر حسب میل و تقاضای شیر خوار ، ادامه داشته و حتی دفعات تغذیه با شیر مادر افزایش می یابد.

هفته اول ماه هفتم

شروع غذای کمکی با فرنی آرد برنج است که روز اول از یک قاشق مربا خوری یک بار در روز (ظهر ) شروع شده و کم کم به مقدار دفعات آن اضافه می شود به طوری که روز دوم به دو قاشق مربا خوری (یک قاشق ظهر و یک قاشق عصر ) ،روز سوم به سه قاشق مربا خوری (ظهر وعصر و شب هر بار یک قاشق ) ، روز چهرام به 4 قاشق مرباخوری (صبح ،ظهر ، عصر ، شب هر بار یک قاشق ) ، روز پنجم 8 قاشق مربا خوری (صبح ، ظهر ، عصر، شب هر بار 2 قاشق ) و روز ششم و هفتم به 12 قاشق مرباخوری (صبح ، ظهر ، عصر و شب هر بار 3 قاشق ) می رسد.

• در اواخر هفته دوم این ماه خرمای رسیده که پوست و هسته آن را جدا کرده باشند بعد از غذای ظهر به عنوان دسر برای کودک لذت بخش است.
• کم کم مقدار سوپ بر حسب اشتهای کودک ، ظهر و شب هر بار حداکثر به 6 تا 10 قاشق مربا خوری می رسد.
• اگر سوپ حجم زیاد و بیش از 10 قاشق مربا خوری قاشق مربا خوری در هر وعده بعد شیر مادر که هنوز غذای اصلی اوست کم می کند.
• در این زمان شیر خوار را با غذاهایی که خود می تواند با دست بردارد و به دهان ببرد باید آشنا کرد مثل نان ، بیسکویت ساده ، ماکارونی پخته شده ، تکه هایی از سیب زمینی با هویج پخته شده ، کوفته قلقلی و.....

    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

برنامه غذایی شیر خوار درد و هفته اول ماه دهم

از پایان شش ماهگی و همزمان با شروع غذای کمکی تا پایان 12 ماهگی غذای اصلی شیرخوار هنوز شیر مادر است لذا تغذیه با شیر مادر به طور مکرر و بر حسب تقاضا و تمایل شیرخوار در تمام مدت شب و روز به ویژه قبل از هر وعده غذای کمکی باید مورد توجه قرار گیرد.

از دادن مواد غذایی زیر تا یک سالگی باید اجتناب کرد چون گروهی ایجاد حساسیت نموده ، برخی باعث خفگی شیرخوار شده و تعدادی نیز مشکلات دیگری به وجود می آورند :

1-  مواد غذایی که ممکن است در شیرخوار زیر یک سال ایجاد حساسیت کنند:

• شیر گاو (در تهیه فرنی ، جوشاندن شیر مقدار مواد آلرژن موجود در شیر را کمتر می کند.)
• سفیده تخم مرغ
• انواع توت ، کیوی ، آلبالو ، گیلاس و خربزه
• بادام زمینی

2- مواد غذایی که در دوره شیر خواری مجاز نیست و ممکن است باعث خفگی شیر خوار شود : دانه کشمش ، دانه انگور ، ذرت ، تکه های سوسیس ، آجیل ، تکه های سفت و خام سبزی ها یی مثل  هویج و... ، تکه های گوشت .

3-  مواد غذایی که ممکن است مشکلات دیگری ایجاد نمایند:

قهو یا چای پررنگ : سبب بی قراری کودک می شود .

عسل باعث مسمومیت می شود (بوتولیسم ) ولی استفاده از عسل پاستوریزه اشکالی ندارد.

قطره آهن

نوزادان : 6 ماه تا 2 سال قطره آهن به صورت روزانه 20 تا 25 قطره

بچه های بالای 7 سال :1 قرص در هفته به مدت 3 ماه در سال .

نوجوانان: 1قرص در هفته به مدت 4 ماه در سال

زنان : 2 قرص در هفته به مدت 4- 3 ماه در سال

 

 

 

نظرات شما عزیزان: